Noli Me Tangere (32 page)

N~guni't n~g makita ang alférez, na sa canya'y nagsásalitâ, náguitlá ang babae at nagtatacbó, at nawalâ sa guitnâ n~g cacahuyan.

--¿Sino ang babaeng iyón?--ang itinanóng.

--Isáng cahabaghabág na babaeng pinílit sirâin ang ísip sa cagugulat at cápapahírap!--ang isinagót ni don Filipo;--may ápat na áraw nang iya'y ganyán.

--¿Iyan bagá ang isáng nagn~gan~galang Sisa?--ang tanong ni Ibarra n~g boong pagmamalasakit.

--Ang babaeng iyá'y dinakip n~g inyó pong m~ga sundalo,--ang ipinagpatuloy n~g sabing may capaitan n~g teniente mayor;--siya'y inilibot sa boong báyang batíd, dáhil sa hindî co maalamang m~ga bagay n~g canyáng m~ga anác na lalaki, na ... hindî nan~gagcaroon n~g caliwanagan.

--¿Bakit?--ang itinanóng n~g alférez na humaráp sa cura:--¿iyán pô bagá ang iná n~g inyóng dalawáng sacristán?

Sumáng-áyon ang cura sa pamamag-ítan n~g pagtan~gô.

--¡Na nan~gawaláng hindî man lamang guinawâ ang anó mang pagsisiyásat tungcól sa canilá!--ang idinugtong ni Don Filipo n~g wári may poot, at tinititigan ang gobernadorcillo na ibinabâ ang m~ga matá.

--¡Hanápin ninyó ang babaeng iyán--ang ipinag-utos ni Crisóstomo sa m~ga alílang lalaki:--Aking ipinan~gacong pagpapagalan co ang pag-uusísà cung saan naroon ang canyáng m~ga anac na lalaki.

--¿Nan~gawalà, ang wicà ninyó?--ang itinanóng n~g alférez.--¿Nan~gawalà ang inyóng m~ga sacristan, padre cura?

Inúbos ininóm n~g cura ang vaso n~g álac na na sa canyáng haráp, at sacâ tuman~gô, bilang sagót na oo.

--¡Carambas, párì cura!--anáng alférez na casabáy ang táwang libác, at natútuwa, dahil sa siya'y nacacaganti,--pagca nawáwalâ ang iláng píso lámang n~g cagaláng-gálang na camahalan pô ninyo'y maagang maaga pa'y inyóng guiniguising ang aking sargento, upang hanapin ang inyóng salapî; n~guni't nawáwalâ ang dalawang sacristan ninyo'y hindî pô cayó nagsasabi; at cayó pô, guinoong capitán ... totoo n~gang cayó po'y....

At hindî tinapos ang canyang salitâ cung dî ang guinawa'y nagtawá, casabay n~g paglulubóg n~g canyang cuchara sa mapuláng lamán n~g papaya.

Sumagot ang curang malakí ang hiyâ at natútulig.

--Nagcágayon acó't dahil sa acó ang nanánagot n~g salapî....

--¡Mabúting sagót, cagalanggalang na pastól n~g m~ga cáluluwa!--ang salabat sa canyá n~g alférez na namumualan n~g kinacain.--¡Mabúting sagót, banál na laláki!

Nag-acalang mamaguitna si Ibarra, n~guni't nagpilit si párì Salving manag-úli sa dating catahimican n~g loob, at sumagot na caacbay ang n~gíting pílit:

--At ¿nalalaman pô bâ ninyó, guinóong alférez, cung anó ang sabihanan tungcól sa pagcawalâ n~g m~ga bátang iyan? ¿Hindî? ¡Cung gayo'y ipagtanong pô ninyó sa inyóng m~ga sundálo!

--¿At ano?--ang sigaw n~g alférez na nawala ang towa.

--¡Ang sabihana'y n~g gabing iyón mawala ang m~ga bata'y may m~ga tumunóg na ilang putóc n~g fusil!

--¿Iláng putóc?--ang inúlit n~g alférez na canyang minámasdan ang m~ga cahárap.

Nan~gagsitan~gó ang nan~garoroon, bilang pagpapatunay na may nárin~gig n~ga silá.

Nang magcágayo'y sumagót si párì Salví n~g madalang na pananalita, taglay ang malupit na paglibac.

--Sa nangyayari'y aking nakikitang bucod sa hindî cayó nacacahuli n~g m~ga gumágawa n~g masamá'y hindî po ninyó nalalaman ang m~ga guinagawa n~g inyóng m~ga capamahay, at gayón ma'y íbig po ninyóng masoc na tagapan~garal at magtúrò sa m~ga iba n~g canilang m~ga catungculan: dapat po ninyong maalaman ang casabihang; lalong nacacaalam ang ulól sa canyang sariling bahay....

--¡M~ga guinoo!--ang isinalabat ni Crisóstomo n~g canyang makitang namumutla na ang alférez;--tungcol n~ga sa bagay na itó'y ibig cong maalaman cung anó ang inyóng pasiyá sa isang aking panucálà. Inaacalà cong ipagcatiwálà ang pag-aalágà sa babaeng diyáng sira ang ísip sa isang mabúting manggagamot at samantala'y hahanapin co ang canyang m~ga anác, sa pamamag-ítan n~g túlong at m~ga hatol ninyóng dalawá.

Ang pagbabalíc n~g m~ga alílang nan~gagsabing hindî nilá nasumpun~gan ang sirá ang ísip na babáe ang siyáng nacalubós n~g pagcapayapà sa dalawáng nagcacagalit, at caniláng dinalá ang salitaan sa ibang bagay.

Nan~gagbahabahagui sa iláng pulutong ang m~ga matanda't m~ga bátà n~g matápos ang pagcain at samantalang sila'y biníbigyan n~g chá at café. Cumuha ang ibá n~g m~ga "tablero" at ang ibá nama'y nan~gagsicuha n~g "baraja," n~guni't lalong minagaling n~g m~ga dalagá ang man~gatanóng sa "Rueda de la Fortuna" (gulong n~g capalaran), sa pagcaibig niláng maalaman ang sa canila'y mangyayari sa panahóng hínaharap.

--¡Hali cayó, guinoong Ibarra.--ang sigáw namán ni cápitang Basilio, na lan~gó na n~g cauntî. May usapín tayong labing limáng taóng taón na n~gayón ang itinátagal, at waláng hucóm sa Audienciang súcat macahátol: ¿mangyayari bang tingnan natin cung áting mabíbigyang hanggá sa "tablero"?

--¡N~gayón din pô, at sumasang-ayon acó n~g boong catowaan!--¡Hintayín po ninyó acóng saglít, sa pagca't nagpapaalam ang alférez!

Nang maalaman nilá ang gayóng paglalarô, nan~gagcapísan ang lahát n~g matatandáng lalaking marúnong n~g "ajedrez" sa palíguid n~g "tablero"; mahalagá ang laróng iyón, caya't nacaakit patí sa m~ga hindî nacacaalam. Hinaráp n~g m~ga matatandáng babae, gayón man, ang cura, upang makipagsalitaán sa canyá tungcól sa m~ga bagay na nauucol sa religión; datapuwa't hindî marahil minámagaling ni fray Salví ang lugar na kinálalagyan at ang capanahunang iyón, cayâ n~gâ't pawang m~ga malalábò ang caniyáng m~ga isinásagot at mapapanglaw at may gálit na hálò, at ang canyang m~ga matáng hindî tumitin~gin man lamang sa canyáng m~ga kinacausap ay nagpapalin~gaplin~gap sa magcabicábilâ.

Nagpasimulâ ang larô n~g boong cacadakilâan.

--Cung magtablá ang larô, papagtatablahín naman natin ang áting usapín--ang sabi ni Ibarra.

Nang na sa calaghatîan na ang larô, tumanggap si Ibarra n~g isáng telegrama na nagpaningning n~g canyang m~ga matá at nacapagbigáy sa canyá n~g pamumutlà. Itinagó niyá sa canyáng "cartera" ang telegrama, na hindî binucsán, at canyáng sinulyáp ang pulutong n~g m~ga cabatâang nagpapatuloy n~g pagtatanóng cay Capalaran, sa guitnâ n~g m~ga tawanan at m~ga sigawan.

--"¡Jaque" sa "Hári!"--anang binatà.

Napilitang itagò ni capitang Basilio ang "Hari" sa licód n~g "Reina."

--¡"Jaque" sa "Reina"!--ang muling sinábi ni Ibarra, na pinagbabalâan n~g canyáng "Torre" ang "Reina," na ipinagsasanggalang n~g isang "Peón."

Sa pagca't hindî matacpán ni capitang Basilio ang "Reina" at hindî namán niyá maiurong itó, dahil sa "Haring na sa sa licód", humin~gî siyá n~g panahón upang siya'y macapa-isip.

--¡Sumasang-ayon pô acó n~g boong tuwâ!--ang sagót ni Ibarra;--mayroon pa namang sasabihin acó n~gayón din sa iláng lalaki sa pulutóng na iyón.

At nagtindíg siyá, pagcapagcaloob sa canyáng calaban n~g icaapat na bahágui n~g isang oras upang mag-ísip.

Tan~gan ni Idáy ang mabílog na cartóng kinasusulatan n~g apat na po't walóng tanóng, at si Albino ang may tan~gan n~g libro n~g m~ga sagót.

--¡Casinun~galin~gan! ¡hindî totoo! ¡casinungalin~gan!--ang isinísigaw ni Sinang na halos umíiyac.

--¿Anó bâ ang nangyayari sa iyo?--ang sa canyá'y tanóng ni María Clara.

--Tingnán mo, aking itinanóng: "¿Cailán bagá acó magcacabait?" binitiwan có ang m~ga "dado", at ang guinawa niyang curang iyang bantilaw ay binasa sa libro ang ganito: "¡Pagca nagcabuhóc ang palaca!" ¿Itó ba'y mabuti?

At saca n~giniwian ni Sinang ang naguíng seminarista, na hindî tumitiguil n~g pagtatawa.

N~guni't ¿Síno ba ang may utos sa iyong magtanong ca n~g gayon?--ang sinabi sa canya n~g pinsan niyang si Victoria--¡Súcat na ang magtanóng n~g gayón upang marapat sa gayóng m~ga sagót!

--¡Tumanóng pô cayó!--ang sinabi nila cay Ibarra, casabay n~g paghahandog sa canya n~g "rueda"--Pinagcayarian naming cung sino ang magcamit n~g lalong magaling na sagót ay tatangap sa m~ga iba n~g isang handóg. Nacatanóng na camíng lahat.

--¿At Sino ang nagcamit n~g lalong magalíng na sagót?

--¡Si María Clara! ¡si María Clara!--ang isinagót ni Sinang.--Ibiguin man niya't hindî'y siya'y pinatanong namin: "¿Tapát baga't hindî magmamaliw ang canyáng pagliyag?" at ang libro'y sumagót....

N~guni't tinacpan ni María Clarang namúmulang mainam ang bibíg ni Sinang, at hindî itinulot na maipatuloy ang sinasabi.

--¡Cung gayo'y ibigay ninyó sa akin ang "rueda"!--ani Crisóstomong n~gumin~gitî.

Tumanóng: "¿Lalabas ba n~g magalíng ang casalucuyan conglinalayon?"

--¡Napacapan~git naman n~g tanóng na iyan!--ang sigaw ni Sinang.

Iniabsang ni Ibarra ang m~ga "dado" at alinsunod sa canyang "numero" ay hinanap ang mukha at ang talata n~g na sa libro.

--"¡Ang m~ga panaguinip ay pawang m~ga panaguinip n~ga!"--ang binása ni Albino.

Kinúha ni Ibarra ang telegrama at nan~gan~gatal na bínucsán.

--¡N~gayó'y nagsinun~galíng ang libro ninyó!--ang isinigaw na puspós n~g tuwâ.--Basahin ninyo:

"Sinang-ayunan ang panucálang escuela, hinatúlang cayó ang nanálo sa usapin."

--¿Anó ang cahulugán nitó?--ang itinanóng nilá sa canyá.

--¿Hindî bâ ang sábi ninyo'y bibigyan n~g pabúya (regalo) ang magtamó n~g lalong mabúting sagót?--ang itinanóng niyá, na nan~gan~gatal ang voces sa lakí n~g canyáng tuwâ, samantalang hinahati n~g boong in~gat ang papel.

--¡Siyá n~ga! ¡siya n~ga!

--Cung gayó'y nárito ang aking pabúyà,--ang sinabi, at ibinigay cay María Clara ang calaháti;--magtátayô acó sa báyan n~g isáng páaralang úcol sa m~ga bátang lalaki't babáe; ang páaralang itó'y siyáng áking pabúyà.

--At ¿anóng cahulugan niyang calahátì n~g papel?

--¡Itó'y iháhandog co namán sa nagcaroón n~g lalong masamâ sa m~ga sagót!

--¡Cung gayó'y acó! ¡sa akin marapat ibigáy!--ang sigáw ni Sínang.

Ibinigáy sa canyá ni Ibarra ang papel at matúling lumayô.

--¿At anó ang cahulugán nitó?

Datapowa't maláyò na ang mapalad na bináta, at nagbalíc na mulî siyá sa pakikilarô n~g "ajedrez."

Lumapit si Fr. Salví na wari'y nag-wáwalang anó man sa masayáng lúpon n~g m~ga cabatâan. Pinapahid ni María Clara ang isang lúha sa catuwâan.

Humintô n~g magcágayon ang tawanan at napipí ang salitàan. Tumítin~gin ang cura sa m~ga bagongtao't dalaga, na di niyá matutuhan cung anó ang sasabihin; hiníhintay namán niláng magsalitâ ang cura at hindî silá umíimic.

--¿Anó itó?--ang sa cawacasa'y naitanong n~g cura, at kinúha ang libro at canyang binúbuclatbuclat.

--¿Ang "Rueda de la Fortuna",--isáng librong liban~gan, ang sagót ni León.

--¿Hindî ba ninyó nalalamang casalanan ang maniwála sa m~ga bágay na ganitó?--ang winicà, at sacâ pinunitpunit n~g boong gálit ang m~ga dáhon n~g libro.

Nagpumiglás sa m~ga lábi n~g lahat ang m~ga sigáw n~g pagtatacá at samâ n~g loob.

--¡Lálong malakíng casalanan ang gawín ang maibigan sa bágay na hindî canyá't lában sa calooban n~g túnay na may árì!--ang itinútol ni Albinong nagtindig.--Amang cura, nácaw ang táwag sa ganyáng gawâ at ito'y bawal n~g Dios at n~g m~ga táo.

Pinapagdaóp ni María Clara ang m~ga camay, at tinitigang tumatan~gis ang m~ga wacás n~g librong iyóng hindî pa nalalaong nag-alay sa canya n~g lubháng malakíng ligaya.

Hindî sumagót cay Albino si fray Salví, laban sa inaasahan n~g m~ga nanonood; nátira siyá sa panonood cung paano ang linipadlipad n~g m~ga pinagpunitpunit na m~ga dáhon n~g libro, na ang ibá'y ipináwid n~g hán~gin sa gúbat at ang ibá namá'y sa túbig; pagcatápos ay lumayóng guíguirayguíray at nacapatong ang dalawáng camáy sa ulo. Humintong sandalî at nakipág-usap cay Ibarra na naghatíd sa canyá sa isá sa m~ga cocheng náhahandang pangdalá ó panghatid sa m~ga panauhín.

--¡Mabuti at lumayas ang pang-abóy-galác na iyán,--ang ibinulóng ni Sinang.!May pagmumukháng wári'y sinasabing: "Huwág cang tatawa't nalalaman co ang iyong m~ga casalanan."

Sa malakíng catuwâan ni Ibarra, sa pagcapagbigay niyá sa canyáng maguiguing asawang si María Clara n~g canyang pabuyà, nagpasimulâ siyá n~g paglalaróng hindî na iniisip ang guinágawá, at hindî na nag-aabalá n~g pagbabálacbalac n~g pagwawárì n~g boong pag-iin~gat n~g calagayan n~g m~ga "pieza."

Dahil sa ganito'y ang nangyari, baga man si capitang Basilio'y báhagyâ n~g nacapagsásangalang, ang laro'y nagcapantay, salamat sa maraming pagcacamaling sa huli'y guinawâ n~g binátà.

¡Papagtablahin natin! ¡papagtablahin natin! ang sabi ni capitang Basiliong malakí ang tuwâ.

--¡Papagtablahin natin!--ang inulit n~g binátà,--cahi't maguíng anó man ang inihatol n~g m~ga hucóm sa ating usapín.

Nangagcamáy ang dalawa na nan~gagpisilan n~g boong pagguiguiliwan.

Samantalang ipinagcacatuwa n~g m~ga caharap ang nangyaring itó na nagbíbigay wacás sa isáng usapíng totoong nagpapahírap na sa dalawang magcalaban, ang bigláng pagdating n~g apat na guardia civil at isáng sargento, na pawang sandatahan at nacalagay sa dúlo n~g fusil ang bayoneta, siyáng sumirà n~g casayahan at nagdúlot n~g panghihilacbót sa pulutóng n~g m~ga babae.-

--¡Huwág kikilos ang sino man!--ang sigaw n~g sargento.--¡Papúputucan ang cumilos!

Hindî inalintana ni Ibarra ang gayóng paháyop na pagmamatapang, tumindig siyá at lumápit sa sargento.

--¿Anó pô ang inyóng ibig?--ang itinanóng.

--Na n~gayón din ay ibigáy sa amin ang isáng may casalanang nagn~gan~galang Elías, na sa inyó'y namimiloto canínang umaga,--ang isinagót na may anyóng pagbabálà.

--¿Isáng may casalanan?... ¿Ang piloto? ¿Cayó po'y nagcacamali marahil!--ang itinugón ni Ibarra.

--Hindî pô; n~gayo'y isinumbóng na naman ang Elías na iyáng nagbúhat n~g camáy sa isáng sacerdote....

--¡Ah! ¿at iyán ba ang piloto?

--Iyán n~gâ, áyon sa sábi sa amin; tumátanggap pô cayó sa inyong m~ga pagsasaya, guinoong Ibarra, n~g táong may masamang caasalan.

Tiningnan ni Ibarra ang sargento mulâ sa m~ga paa hanggáng sa úlo at sinagót siyá n~g lubháng malaking pagpapawaláng halagá:

--Hindî co cailan~gang acó'y magsúlit sa inyó n~g áking m~ga guinágawâ! Tinatangggap namin n~g boong cagandahan n~g loob ang sino man sa áming m~ga pagsasayá, at cayó man, cung cayó'y pumaríto sana, inyó disíng nasunduan ang isáng luclucan sa mesa, na gáya naman n~g inyóng alférez na capanayám namin ditong dalawáng horas lámang ang calálampas.

At pagcawicà nito'y tinalicuran siyá.

Kinagát n~g sargento ang canyáng m~ga bigote, at sa pagca't napagdilidili niyáng siyá ang lalong mahínà, ipinag útos na paghanapin sa magcabicabilâ at sa m~ga cacahuyan ang piloto, na ang anyô nitó'y nacatitic sa capirasong papel na canyáng dalá. Itó ang sinabi ni Don Filipo sa canyá: