Ogniem i mieczem (103 page)

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Czerkasy
— miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

Korsuń
(dziś ukr.:
Korsuń-Szewczenkiwskij
) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.

w łyka
— tj. do niewoli; łyka — sznury.

chutornicy
— mieszkańcy chutorów, tj. pojedynczych gospodarstw, oddalonych od wsi.

mołodycia
(daw. ukr.) — młoda dziewczyna.

riasa
(ukr.) — strój duchownego prawosławnego.

czaban
— pasterz stepowy, koczownik.

futor
a.
chutor
— pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.

Horodyszcze
— miasto w środkowej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. wschód od Korsunia.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

mołojec
(ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.

Suła
— rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru; nad Sułą leżą Łubnie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

bajdak
(ukr.) — duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

chutor
a.
futor
— pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.

Kahamlik
— rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.

Ne znaju
(ukr.) — nie wiem.

did
(ukr.) — dziad, żebrak.

Ja niczoho ne znaju, pane. Kołyb ja szczo, abo szczo, abo bude szczo, to nechaj mini, oto szczo
(z ukr.) — ja nic nie wiem, panie. Gdybym ja coś, albo co, albo cokolwiek, to niech mnie, ot co.

Buw, pane
(ukr.) — byłem, panie.

łycari prijszły
(z ukr.) — rycerze przyszli.

Odin każe
(z ukr.) — jeden mówi.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Kudak
(nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.

poroh
(ukr.: próg) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich.

Chortyca
— największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych.

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

mens, mentis
(łac.) — rozum, tu B. lp
mentem
.

Pater noster, qui es in coelis! sanctificetur nomen Tuum, adveniat regnum Tuum, fiat voluntas Tua
— Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja.

Sicut in coelo, et in terra
(łac.) — jak w niebie, tak i na ziemi.

Kudak
(nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.

kniahini
(z ukr.) — żona kniazia.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

czajka
— wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.

Krzemieńczug
(ukr.
Kremenczuk
) — miasto i forteca nad brzegiem Dniepru na Połtawszczyźnie.

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

semen
(daw.) — Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.

Łoboda, Fedir
(zm. 1666) — dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.

esauł
— oficer kozacki.

Czerkasy
— miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

autem
(łac.) — następnie.

Kudak
(nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

podwika
(starop.) — kobieta.

J. O.
— skrót od: jaśnie oświeconej.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

sigillum
(łac.) — pieczęć.

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

eo instante
(łac.) — w tej chwili.

kunktować
(z łac.) — zwlekać, wahać się.

sub tutelam
(łac.) — pod opieką.

praesidium
(łac.) — ochrona, straż; tu. B. lp.

facecja
(z łac.) — żart.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

któren
— dziś popr.: który.

spisa
— rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.

mołojec
(ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.

watażka
— przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

pogrześć
(daw.) — pogrzebać.

Sicz Zaporoska
— wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

kondemnatka
(z łac. condemnatio) — wyrok skazujący.

mankamencik
(z łac.) — mały błąd.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Kahamlik
— rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.

rankor
(starop.) — gniew, uraza.

zazula
(z ukr.) — kukułeczka.

wolentarz
— żołnierz, który pełni służbę, ale nie otrzymuje za nią zapłaty.

któren
— dziś popr.: który.

donia
(ukr.) — córeczka.

terpy
(ukr.) — cierp.

Łubnie
— miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

chan
— władca tatarski.

vis armata, raptus puellae
(łac.) — przemoc, porwanie panny.

ja duszu by zhubyw
(ukr.) — duszę bym zgubił.

mać
(starop.) — matka.

rab
(daw.) — niewolnik.

prodały mene jak raba, na złuju dołu i na neszczastje
(ukr.) — sprzedali mnie jak niewolnika, na złą dolę i na nieszczęście.

znaju
(ukr.) — znam.

lacki
(z ukr.) — polski.

zaklataja
(ukr.) — zaklęta, zaprzysiężona.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

veto
(z łac.
veto
: nie pozwalam) — sprzeciw.

bat’ku
(ukr.) — ojcze.

skonwinkować
(z łac.) — przekonać.

watażka
— przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

Goliat
— siłacz, olbrzym; wojownik o tym imieniu, żyjący w XI w. p.n.e., występuje w Biblii i w Koranie.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

kołpaczek
— wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.

esauł
— oficer kozacki.

teorban
— lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.

Na wiki wikiw
(ukr.) — na wieki wieków.

zbroja
(starop.) — broń.

nieukontentowanie
(starop. z łac.) — niezadowolenie.

maty
(ukr.) — matko.

Czehryn
a.
Czehryń
(ukr.
Czyhyryn
) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

watażka
— przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

donia
(ukr.) — córeczka.

Judasz
— zdrajca; postać biblijna, zdrajca Jezusa.

raróg
— ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, ceniony w sokolnictwie, zwany dawniej sokołem polskim a. sokołem podolskim.

berkut
(ukr.) — orzeł przedni.

semen
(daw.) — Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.

handżar
a.
kindżał
— nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika.

mołojec
(ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.

usty
— dziś popr. forma N.: ustami.

Spas
(ukr.) — Zbawiciel.

zali
(starop.) — czy.

gorze
(starop.) — biada, nieszczęście.

Hospody pomyłuj
(ukr.) — Boże, bądź miłościw.

psi
— dziś popr. forma M. lm: psy.

mołojec
(ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.